NOCTURNOS /

Benvidas a un lugar con tanta historia como é a antiga Fábrica de Tabacos, na Palloza. Ese espazo urbano onde hai 150 anos miles de traballadoras liaban cigarros puros, entre elas –e na ficción– Amparo, protagonista de La Tribuna, de Emilia Pardo Bazán. En honor a ela, bautízase esta Sala da Audiencia Provincial.

Pero antes dese pasado fabril, isto foi o cemiterio xudeu. Nalgún momento hai máis de 500 anos, os sefardíes –entre os que estarían o que iluminou a Biblia Kennicott e moitos outros– enterraron aquí aos seus. Para chegaren a esta daquela case illa de penedos, lambida polo mar, dende a cidade había que atravesar un río, o Rego dos Xudeus.

Todo iso desapareceu, construíuse e asfaltouse por riba. Pero pensade que baixo os vosos pés estendíase un areal e o mar batía aí mesmo contra as rochas. Antes do cheiro acre a tabaco picado ou do motín das operarias en 1857.

Hoxe vimos ao «motín» nocturno dun piano.

Como instrumento, o piano é estraño: capaz de soar coma un bosque do planeta Terra ou coma un océano alieníxena: pode transformarse en arpa e caixa de tambor, crear reverberacións grazas ao pedal, deixar soar harmónicos (esa parte mergullada do iceberg dunha nota) até que se extingan ou cortalos dun pisotón, soa tan pronto cálido e doce como violento, estrepitoso.

Considerado como moble, sobrecolle: tan só velo esperta en calquera sapiens as ganas de tocalo, así non saiba situar unha soa nota. Ocupa recunchos con elegancia introvertida, as súas teclas alíñanse coma sorrisos ou fauces de Cheshire, algo teñen de xadrez, de dominó, de fotografía do século XX. Na imaxe que acompaña o cartaz deste concerto – obra de Xurxo Gómez-Chao– vémoslle os intestinos, ese madeirame máxico, oculto, entre vermellos e dourados que ás veces dexergamos nos maxestosos pianos de cola.

Para ti ou para min esas «tripas de piano» así vistas poden ser algo chocantes, pero para Carlos Marín Rayo ( Madrid, 1994) son case unha extensión dos seus dedos: é un consolidado e moi novo intérprete que coñece ben algunhas das pezas deste concerto. Lévanos desde o Pico sacro galego ata as invasións dos descendentes de Hércules (nas lendas dos Pobos do Mar, na Idade do Bronce), pasando pola natureza liviá ou ciclónica do vento, o entretemento entre tenro e rillote da infancia, interludios adicados a un dos 20 fillos de Bach ou un dos célebres nocturnos de Chopin en tres partes, o opus 15, que dá título a este concerto.

Un Nocturno sería en galego un Serán, ou unha Serenata: en principio unha peza para interpretarse nas noitiñas, unha especie de merenda-cea para o oído, e ás veces de certa intranscendencia. Con todo, paulatinamente [as palabras importan, e moito] foise tinxindo de características introspectivas, con alusións a elementos enigmáticos ou nocturnos en si [como a lúa, por exemplo].

Para o Festival RESIS esta noite a palabra «nocturno» en música supón un encontro entre compositores de linguaxes diferentes, con motivos ben curiosos e diversos, para recibirmos a noite convertidos en seres poliédricos, invadidos de saltos de oitava, texturas e timbres inesperados, observando un piano que pode ser tan ingrávido coma o vento e colapsarse até o punto dun furado negro, do que nada escapa, nin una tecla.

Tampouco a vosa curiosidade escapará.